Hayat | Konular | Kitaplık | İletişim
Şişmanlık (Obezite ; şişmanlık nedenleri)
ÇOCUKLUK ÇAĞI OBEZİTELERİ
Obezite vücutta aşırı yağ depolanması ile ortaya çıkan, fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olabilen enerji metobolizması bozukluğudur.
Obezite ciddi,yaygın ve hızla büyüyen bir sağlık sorunudur. Çocuklarda obezitenin sebebi büyük bir oranda yanlış beslenmeyle ilgilidir.
Obez adelosanların %80’i erişkin dönemde de obez kalmaktadır. Erişkinlerde obezite tedavisi sonuçları yüz güldürücü değildir. Kilo veren erişkin obezlerin tedaviden 5 yıl sonra %5’inden azının bu kilolarını koruyabildikleri, %62’sinin verdikleri tüm kiloları yeniden aldıkları gösterilmiştir. Bu nedenle obezitenin ortaya çıkmadan veya başlangıç döneminde önlenmesi önem kazanmıştır.
Günümüzde hem kardiovasküler hastalıkların hem de şeker hastalığının önlenmesi açısından obezite ve fiziksel aktivitenin önemi daha iyi anlaşılmıştır.
Çocuklar obezite açısından değerlendirilirken özellikle boyları göz önüne alınıp, çocuğun ağırlığı ideal ağırlığı ile karşılaştırılmaktadır.
Rölatif ağırlık:Ölçülen ağırlık.100/aynı boydaki normal çocuğun ağırlığı
Rölatif ağırlığın %120’nin üzerinde olması obezite olarak kabul edilmektedir.
Vücut kitle indeksi(BMI): kilogram cinsinden ölçülen ağırlığın, metre olarak ölçülen boy’un karesine oranıdır.
BMI: ağırlık(kg)/boy kare(metrekare)
Obezitenin tüm çocuk ve ergenlik dönemindekilerin %20-27’sini etkilediği bilinmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerde ekonomik geliri az ailelerde obezite sık gelişirken, gelişmekte olan ülkelerde ekonomik düzeyi yüksek ailelerde daha fazla obezite gelişmektedir.
Beslenme alışkanlıklarının değişmesi, diyetteki yağ oranının artması, hareketin azalması gibi nedenlerle obezite giderek tırmanmaktadır.
Günlük enerji alımının enerji tüketiminden %25 kilokalori daha fazla olması obezitenin gelişmesi için yeterlidir.
Büyüklerden farklı olarak çocukluk ve adölesan döneminde enerjinin bir kısmı büyüme için kullanılır. Yenidoğanlarda beyin, vücut ağırlığının %10’unu oluşturup toplam enerjinin %40’ını tüketir.Özellikle süt çocukluğu döneminin ilk 4 ayında enerjinin %40’ kadarı büyüme için kullanılır.
Günlük enerji ihtiyacı 1 yaşında 100 kkal/kg iken ,10 yaşında 70 kkal/kg, 19 yaşında ise 45 kkal/kg’dır
Obezite çocukluk ve ergenlik döneminde başlarsa yağ hücresi sayısı 3-5 kat artmaktadır.
4-11 yaş grubu arasında kazanılan obezite daha sonraki dönemde de devam etmesi bakımından önemlidir.
Obez çocukların büyük kısmında altta yatan tıbbi bir problem yoktur. Bunlara basit obezite denir. Bu gruptaki çocukların çoğunda semptom yoktur. Az bir kısmında çabuk yorulma, nefes almada güçlük, ve ekstremite ağrıları mevcuttur.İştah genellikle iyidir ancak anormal artmış da değildir. Beslenmelerinde,çok miktarda şeker, şekerli gıda,yağlı gıda ve hazır gıdaları tükettikleri görülür. Eti hamburger, sosis veya diğer hazır gıdaların içinde tüketirler.
Basit obeziteli çocuklar ergenlik öncesi dönemde yaşıtlarına göre uzundurlar ancak ergenliğin erken başlaması ve büyümenin erken sonlanması nedeni ile erişkin boyları ortalama civarı veya altı olabilir.
Çocukluk yaşı obezitelerinin tedavisi :
1.beslenme dengesinin kurulması
2.davranışların düzenlenmesi
3.farmokolojik tedavi
4.cerrahi tedavi
1.beslenme dengesinin kurulması
iki bölümde özetlenebilir.
a.Alınan kalorinin kısıtlanması
b.Harcanan kalorinin artırılması(ekzersiz)
a.alınan kalorinin kısıtlanması:
Kalori kısıtlamasını iki ana başlıkta inceliyoruz.
*Beslenmenin düzenlenmesi
*Beslenme planlanması(diyet)
*Beslenmenin düzenlenmesi:
Obezite gelişmesinde rol oynayan önemli faktörlerden birincisi hatalı beslenmedir.
Bu bağlamda yüksek kalorili gıdaların alınması,hazır yemekler, sık veya seyrek yemek,gece yatmadan önce yemek sayılabilir.
Beslenmenin düzenlenmesinde:
1.Şişmanlatıcı yemeklerin kısıtlanması. ( abur cubur tabir edilen yiyeceklerin kısıtlanması)
-kolalı içecekler,gazozlar,hazır meyva suları
-çikolata,gofret,dondurma,şeker
-pasta,kek,kuru yemiş
2.karbonhidrat ve yağdan zengin gıdaların kısıtlanması:
-reçel ,bal,yağ,şokella
-ekmek,makarna,börek,pilav,mantı
-hamur tatlıları ve sütlü tatlılar
-yağ ve yağda kızarmış yiyecekler
3.Yeme alışkanlıklarının düzenlenmesi:
Hazır yemek veya fast food denilen yiyeceklerin kısıtlanması;
-Hamburger,patates kızartması,döner,pizza,sosisli sandviç,tost
4.Yemek aralarında kalori bakımından zengin yiyeceklerin atıştırılmasının önlenmesi
5.Hızlı yemek yemenin terk edilmesi: Yemeğe başladıktan itibaren doyma hissinin beyne ulaşması ortalama 20 dakika almaktadır.Hızlı şekilde yemek yenilirse doyma hissine erişilemeden gerekenden fazla kalori alınmış olur.
6.Sık veya seyrek yemenin terk edilmesi: Devamlı bir şeyler atıştırmaktan kaçınmak gerekir.
Günde bir defa fakat fazla miktarda yemekten de kaçınılmalıdır. Ramazan ayında sahura kalkmaksızın sadece akşam yemeği ile idare eden şahıslar ay sonunda birkaç kilo alabilirler. Nitekim Peygamber efendimiz(SAV): “
7.Gece yatmadan önce yüksek kalorili yiyeceklerin alınmaması. Yemekten sonra hemen yatılacağı için alınan kalori sarf edilemez.
*Beslenme Planlanması (diyet)
1.Süt çocuklarında beslenme planlanması:
Mama ile beslenen bebeklerde obezite sıklığı, anne sütü ile beslenenlere göre daha yüksektir.
-Daima anne sütü ile beslenme tercih edilmelidir.
2.Oyun çocuklarında beslenme planlanması
Kaçınılması gerekli yiyecekler:çikolata,şeker,gofret,pasta,kek,şekerli yiyecekler,hamur tatlıları,yağ ve yağda kızartılmış yiyecekler
Aşırı miktarda verilmemesi gerekenler:ekmek,makarna,pilav,hazır gıdalar
Yenilmesi önerilenler: süt günde 300-600 cc,yumurta haftada 3 tane,peynir,yağsız kırmızı et haftada 3 gün,tavuk veya balık eti,taze sebze,taze meyva.
Obez çocuklara verilecek ortalama günlük kalori, ideal kalorinin %80’i, eğer ileri derecede obez ise %60’ı kadar olmalıdır.
Önce çocuğun halen almakta olduğu kalori belirlenir.Sonra 2 aylık aralarla %10-20 azaltılarak ideal ve idealin %80’ine inilir.
Obezitenin derecesine göre beslenmenin düzenlenmesi şöyle ayarlanabilir;
Hafif derecedeki obezlerde (BMI:25-30): Sadece beslenmenin düzenlenmesi ve aktivitenin artırılması kilo vermek için yeterli olabilir.
Bu yöntemle kilo düşemiyorsa çocuğun almakta olduğu kaloriden %10-20 oranında azaltılarak ideal kaloriye inilir.
Bu da yeterli olmuyorsa ideal kalorinin %80’ine inilir.
Orta derecedeki obezlerde (BMI:30-40): Beslenmenin düzenlenmesi ve aktivitenin artırılmasından başlanılır.
Bu yöntemle kilo düşemiyorsa,günlük alışkın olduğu kaloriden her ay %10-20 azaltılarak ideal kaloriye inilir.
Hala yeterli kilo veremiyorsa ideal kaloriden %10-20 inilir.
İeri derecede obezlerde (BMI:40’dan fazla); Beslenme düzenlenmesi ve aktivitenin artırılmasıyla başlanılır.
Günlük alışkın olduğu kaloriden her ay %10-20 azaltılarak ideal kaloriye inilir.
İdeal kaloriden başlamak üzere 2 ay aralarla %10-20 düşülerek , ideal kalorinin %80’ine inilir.
b.Harcanan kalorinin artırılması;
1.Günlük aktivitenin düzenlenmesi;
TV ve bilgisayar karşısında çok fazla zaman harcamamak
Oyun ve okula çağındaki çocukların bireysel işlerini kendilerinin yapmalarını sağlamak(giyinmek,ayakkabısını bağlamak,çantasını hazırlamak)
2.Düzenli egzersiz yapılması
Çocukluk yaş grubu obezitelerinde, çocuklara çok düşük kalori verilmediği için, erişkinlere oranla daha ağır,daha uzun egzersizler tavsiye edilir.
-egzersizin cinsi;
Başlangıçta yürüyüş ve kültür fizik
Daha sonra hızlı tempoda yürüyüş,kondisyon bisikleti,ip atlama ve sportif aktiviteler.
-egzersizin süresi;
Başlangıçta 15-20 dakika, zamanla artırılarak 1 saate çıkılır.
-egzersizin sıklığı;
Başlangıçta haftada 3-4 gün, zamanla artırılarak haftanın her günü, giderek günde iki defa.
Her ne kadar yalnız başın egzersizin kilo verme üzerine etkisi varsa da, kalori kısıtlanması ile yapıldığı zaman daha etkili olduğu bilinmektedir.
Yalnız başına kalori kısıtlanması ile hem yağ dokusu hem de adale dokusunda erime olmaktadır. Halbuki, kalori kısıtlanması ile birlikte yapılan egzersizin adale dokusunun kaybını önlediği gösterilmiştir.
İskelet kası istirahat halindeki enerji kullanımının %20’sinden sorumludur. Ciddi egsersiz sırasında enerji harcanması istirahat haline oranla 15-25 kat artar. Yani günlük sarfedilen kalori, günlük aktivitenin artırılması ile büyük oranda artırılabilir.
Egzersizin başlangıcında, yoğun tempoda çalışılırsa karbonhidratlar kullanılırken,orta yoğunlukta ve uzun süren eksersizlerde yağlar harcanır. 30. dakikadan sonra yağların kullanılması artar. Dolayısı ile eksersizler en azından 45-60 dakika olmalıdır.
Kilolu insanlar düşük aktivite düzeylerine sahiptir. Tembellik,kilo probleminin sebebi olabileceği gibi sonucu da olabilir.
Diyet ve egsersiz kombinasyonu sadece diyetle karşılaştırıldığında, daha fazla kilo kaybı sağladığı gösterilmiştir. Yine eksersiz kilo kaybının uzun süreli olmasına yardım eder.
Egzersiz kalori kullanımını gerektirir ve orta dereceli bir egzersiz bile hareketsiz durmaktan iyidir. Bu nedenle çocuklar ve büyükler boş zamanlarını pasif kalmak yerine hareketli geçirmeleri yönünden teşvik edilmelidir. Burada Peygamber efendimizin (SAV) şu ibret verici hadisini hatırlayalım; “Ümmetim üzerine en korktuğum şey, karınlarının büyümesi, çok uyumaları, tembellik ve inançlarında zayıflama meydana gelmesidir.”
Diyetle kaybedilen kalorinin %25’i yağ dışındaki dokulardan olur.Bu dokulardan en önemlisi de adale dokusudur. Halbuki biz sadece fazla olan yağ dokusunun erimesini istiyoruz. İşte kuvvetli egzersizler adale dokusundaki kayıpları en aza indirir.
Egzersiz insanların hayat tarzlarının bir parçası olmalıdır. Zayıflamak için kolay yollar arayanlar, boş hayaller peşindedir. Çok kısa dönemde, bazı usüllerle zayıflasalar bile , kısa sürede verdiklerinden daha fazlasını alırlar. Tembellikle hiçbir yere varılamaz. Her başarının arkasında mutlaka ter ve emek vardır. Kolaycılığa kaçmayınız ve kendinizi kandırmayınız.
Erişkinlerde koroner kalp hastalığının önlenmesine yönelik önerilen egzersiz, 30 dakikalık hızlı yürüyüştür.
Ergenlik öncesi çocuklarda günlük 30-60 dakika aktivite önerilmektedir.
Çocukların egzersize önem vermesi için ailesinin de örnek alınabilecek bir model teşkil etmesi gerekir.
Ergenlik döneminde, en azından haftada 3 kez 20 dakikadan fazla olan orta ya da yüksek derecede zorlayıcı tarzda egzersiz yapılmalıdır. Bunların en az derecesi hızlı yürüyüştür. Şu egzersizler önerilebilir; Hızlı yürüyüş,koşu,tırmanma,basketbol,raket sporları,futbol,yüzme,ev işi,bisiklete binmek.
Aktif hayat tarzlarının benimsenmesi ve obesitenin önlenmesi ailesel desteğe,kolay ulaşılabilir spor alanlarının varlığına,bu konularda medyatik desteğe en önemlisi de bilinçli anne-babaya bağlıdır. Anneler ve babalar özellikle Türkiye’de, çocuklarını sürekli sınav için yönlendirmekte, onların 1 saat olsun spora yönlenmelerine izin vermemektedir. Bu anne-babalar çocuklarını yarının şişmanları olarak yetiştirmektedir.Tabi ki sonunda bu çocuklar,şeker hastası,hipertansiyon,kalp hastası olmaya birinci adaylardır. Üniversite sınavlarını da kazanırlar ama, bilinçsiz anne-baba elinde bu hastalıklara da abone olurlar.
Günde 1 saat spor, çocuğunuzu derslerinden geri bıraktırmaz ama ona sağlıklı bir yaşam imkanı verir.