Hayat | Konular | Kitaplık | İletişim
Niemann Pick hastalığı
Sfingomiyelinaz eksikliği sonucu organlarda sfingomiyelin ve sekonder olarak kolesterol (bu iki bileşiğin metabolizmaları arasında ilişki olduğu düşünülüyor) ve bazı sfingolipidlerin birikimi ile karakterize bir hastalıktır.
Yan zincir - CH2 - O - Fosforil kolin
Enzim eksikliği nedeniyle sfingomiyelinden fosforilkolin ayrılamadığı için sfingomiyelin birikiyor.
Sfingomiyelin, miyelinde, eritrosit stromasında, hücrelerin plazma membranında, mitokondriada, endoplazmik retikulumda ve diğer hücre organellerinde bulunur. Enzim eksikliğinde değişik derecelerde santral sinir sistemi ve organlarda birikir.
Klinik bulgular:
1) Hepatosplenomegali hemen daima bulunur.
2) Pulmoner infiltrasyon olur.
3) Tipik Niemann-Pick hücresi; kanda, kemik iliğinde ve organlarda bulunur.
4) Kiraz kırmızısı maküla oluşabilir.
Hastalık Askenazi Yahudilerinde daha sıktır.
Son Klasifikasyon:
Tip I: Sfingomiyelinaz eksiktir (Primer Sfingomyelin Depo Hastalığı). Tip I'in A (akut), S (subakut) ve C (kronik) subgrupları vardır.
Tip I A; Akut klasik tip: Sfingomiyelinaz çok eksiktir. Organlarda sfingomiyelin depolanması ve santral sinir sistemi dejenerasyonuyla seyreder. Bebeklikte (in utero-1 yaş) ortaya çıkar. Karaciğerde (normal değer 10 mg/g dan 270 mg/g a kadar), dalakda (normal değer 15 mg/g dan 370mg/g a kadar), akciğerlerde, lenf bezlerinde, adrenallerde sfingomiyelin birikir. Beyinde daha az birikir. Beyinde diğer sfingolipidlerden GM2 ve GM3 gangliosidler daha fazla artar. Beyin normalden küçüktür. Atrofik bölgeleri vardır. Korteks ve derin gri madde nöronlarında; stoplazma distansiyonu ve Nissle cisimciklerinin kaybı olur. Serebellumda Purkinje hücreleri, serebellar beyaz maddede miyelin ve akson fibrilleri azalır.
Lipid yüklü köpük hücreler, kemik iliği, kan ve organlarda birikir. Sinüslerde masif infiltrasyon olur. Kupffer hücreleri ve parankimal hücreler Niemann-Pick hücresine dönüşür. Karaciğer fonksiyon testleri genellikle normaldir.
Klinik seyir: aylarca normal büyüme ve gelişme göstermiş bir bebekte 3-9 aylıktan sonra motor ve mental gelişmede yavaşlama, hepatosplenomegali (KC daha büyük), beslenme güçlüğü, kilo alamama, malnütrisyon, sık üst solunum yolu enfeksiyonu oluşur. Genel sağlık ve nörolojik fonksiyonları gittikçe kötüleşir. Motor beceriler geriler. Başlangıçta hipotoni vardır. Sonra gittikçe artan spastisite oluşur. Ekstra piramidal belirtiler, konvülsiyonlar, geç devrede körlük, sağırlık, vejetatif (bitkisel hayat) duruma doğru kötüleşme devam eder. %50 vakada, kiraz kırmızısı maküla oluşur. Kemik grafisinde medullar kavite genişler. CT ve MR görüntülemede gri madde degenerasyonu, demiyelinizasyon, serebellar atrofi bulunur. 4 yaşından önce ölüm olur. Hastalık doğu Avrupalı Yahudilerde bulunur. Otozomal resessif geçer.
Tip I S; Subakut form: bebeklikte ağır organ tutulması ile karakterizedir. Daha nadirdir. Sfingomiyelinaz eksiktir. SSS, iştirak etmez. Bu hastaların yaşama potansiyeli vardır. Normal hayat yaşayabilirler. Hafif veya ağır seyirli olabilirler. Kemik iliğinde köpük hücre bulunur. Karaciğer enzimleri yükselebilir. Otozomal resessif geçiş gösterir. Hastalık etnik orijinli değildir.
Tip I C; Kronik form: 20 yaşından sonra ortaya çıkar. Yaşama potansiyeli daha iyidir.Hepatosplenomegali bulunur. KI da köpük hücreler vardır. Kiraz kırmızısı makula (+,-), psikomotor retardasyon (+,-) ve deniz mavisi histiosit bulunur. Genetik geçişi bilinmiyor.
Tip II: Sfingomiyelinaz normal veya normale yakın eksikliktedir. Sekonder sfingomiyelin depolanması vardır. Tip II'nin de A (akut), S (subakut) ve C (kronik) subgrupları bulunmaktadır.
Tip II A; Akut form: Neonatal hepatite benzer. Otozomal resessif geçiş gösterir. 0-2 yaş arasında ortaya çıkar. 8 yaşından önce ölüm görülür. Hepatosplenomegali, psikomotor retardasyon, köpük hücrelerle karakterizedir.
Tip II S; Subakut form: Sfingomiyelinaz normalin %15-50 si arasındadır. Hem organlar hem de SSS iştirak eder. Nörovisseral tutulum değişik derecelerdedir. 5-7 yaşına kadar normal gelişme gösterebilirler. Başlangıç yaşı 0-18 yaşlar arasında değişir. Ölüm yaşı 0-37 yaşlar arasında değişebilir.
Klinik olarak; neonatal sarılık (+,-), hepatosplenomegali (+), psikomotor retardasyon (++), konvülziyon (+) akciğer infiltrasyonu (+,-), oftalmopleji (+), kiraz kırmızısı makula (+,-), köpük hücreler (++) ve deniz mavisi histiosit (+) bulunur.
Psikomotor retardasyon: konuşma ve öğrenme güçlüğü, duygusal labilite, demans, dengesiz yürüme, ataksi şeklinde görülebilir. Hastalığın ilerleme hızı değişir. Otozomal resessif geçiş gösterir.
Tip II C; Kronik form: 20 yaşından sonra görülür. Ölüm yaşı bilinmiyor. Hepatosplenomegali (+,-), psikomotor retardasyon (+), oftalmopleji (+), köpük hücreler (+,-) ve deniz mavisi histiosit (+) bulunur.
Tanı:
1. Klinik tablo (kilo alamayan, gelişmeyen, mental retardasyonu, hepatosplenomegalisi, sık akciğer enfeksiyonu ve kiraz kırmızısı makülası olan hastalar) tanıyı düşündürür.
2. Niemann-Pick hücresinin KI, periferik kan yaymasında ve organlarda görülmesi tanıda önemlidir.
3. BK, deri fibroblast kültürlerinde ve dokuda enzim çalışmasının yapılması ile tanı kesinleşir.
4. Karaciğer biopsisinde: a) Enzim çalışması yapılır.
b) Sfingomiyelin gösterilir.
Prenatal tanı: Amniosit kültürlerinde enzim çalışması ile mümkündür.
Heterozigot taşıyıcı saptanabilir.
Tedavi: Semptomatiktir. Etkili tedavisi yoktur.
- Hipersplenizm varsa splenektomi yapılır.
- Eksik enzimin yerine konulması üzerinde çalışılıyor.
Son zamanlarda sfingomiyelinaz geni 11 p 15 te klonlanmıştır. Değişik klinik formlara götüren mütasyonları anlamamıza yardım eder. Gen tedavisi mümkün olabilir.
Kaynak:
Prof. Dr. Güler ÖZER
Çukurova Üniversitesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı