Hayat | Konular | Kitaplık | İletişim
Gaucher hastalığı
Glukoserebrosid lipidozudur. En sık bulunan lizozomal depo hastalığıdır. Enzim defekti glukoserebrosidaz (glukozil seramid ß-glukosidaz) dadır. Geni 1 (q21-q31) dedir. Otozomal resesif geçiş gösterir. Eskenazi Yahudileri arasında sık görülür. Üç mutasyon tanımlanmıştır. Glukoserebrosid normal dokularda az miktarda bulunur. Enzim eksikliğinde glukoserebrosit yıkılamadığından retiküloendotelyal sistem hücrelerinin lizozomlarında birikir. Lipid biriken bu hücrelerin tipik morfolojik ve histolojik görünümleri olduğundan Gaucher hücreleri adı verilir. Kemik iliği, dalak, karaciğer, akciğer ve lenf bezlerinde bulunurlar. Retiküler veya sinusoidal endotelyal hücrelerden türerler.
Üç klinik tipi vardır. Aynı enzim eksikliğinde farklı klinik tablo oluşmasının nedeni bilinmiyor. Aynı ailede farklı tip bulunmuyor.
Tip I; Adult Tip: Kronik nonnöropatik tiptir. Doğumdan itibaren ileri yaşlara kadar herhangi bir yaşta klinik tablo bulunabilir. 80 yaşında tanı konulmamış vakalar vardır. 10 yaşında splenektomi yapılmış vakalar bulunmaktadır.
Başlıca belirtiler;
1) Hepatosplenomegali: Dalak çok büyür. Karın boşluğunun büyük bir kısmını kaplar. 3-5 kg'a kadar çıkabilir. Normalin 5-8 misli olabilir. Karaciğer minimal veya orta derecede tutulur. Hepatomegali, bazen portal hipertansiyon ve asitle birlikte olabilir. Karaciğer fonksiyonları bozulabilir. Karaciğer nekrozu ve ağır akciğer tutulumu nadirdir.
2) Hipersplenizme bağlı hematolojik anormallikler (anemi, trombositopeni) bulunur. Trombositopeniye bağlı kanamalar görülebilir. Bu bozukluklar dalak ve KI da glukoserebrosit depolanmasına bağlıdır.
3) Osteoporotik kemik lezyonlarına bağlı olarak patolojik kırıklar (femur boynu, vertebral korpus), aseptik nekrozlar (femur boynu) oluşabilir. Uzun kemiklerin uç kısmı (özellikle femur) Erlen mayer şişesine benzer.
Eklemlerde şişlik, deride sarı-kahverengi pigmentasyon bulunabilir. Santral sinir sistemi tutulmaz. 60-80 yaşına kadar yaşayabilir.
Tip 2; Akut Nöropatik veya İnfantil Tip: Santral sinir sistemi ağır olarak tutulur. Beyin büyüklüğü azalır. Nöron dejenerasyonu ve aktif nöronofajia oluşur. Spinal kolonda nöron kaybı olur. 6 aylıktan önce başlar. 2 yaş civarında ölümle sonuçlanır. Kranial sinirler ve beyin sapı tutulur. Psödobulbar palsi klinik tablosu vardır. Buna bağlı olarak larinks spazmı, kısık sesle ağlama, yutma güçlüğü olur. Bu bozuklukları beslenme bozukluğu, retraksiyonlar, aspirasyon pnömonisi izler. Hastalık ilerledikçe opistotonus, deserebre rijidite, strabismus gelişir. Kiraz kırmızısı maküla (Japon bayrağı) oluşabilir.
Splenomegali ve gelişme geriliği bulunur. Tekrarlayan aspirasyon ve kronik bronkopnömoni, 3-4 yaşında ölüme götürür.
Tip 3; Subakut Nöropatik Tip: 10 yaşa doğru ortaya çıkar. Santral sinir sistemi yanında organlar tutulur. Davranış bozukluğu, nöbetler,ataksia, periferal nöropati, miyoklonus, oftalmopleji, ekstrapiramidal ve serebral belirtiler ve demans bulunur.
Genel tanı prensipleri:
1- Klinik tablo ve röntgen bulguları (patolojik kırıklar, aseptik nekroz, femur alt ucunun Erlen mayer şişesi şeklinde olması) hastalığı düşündürür.
2- Kemik iliğinde tipik Gaucher hücrenin görülmesi (Gaucher hücresi, retiküler veya sinusoidal endotelyal hücrelerden menşe alan fusiform histiositlerdir. 15-85 m büyüklüğünde, bir veya daha fazla küçük koyu nükleus ekzantrik olarak lokalize olur. Stoplazması mavi boyanır. Buruşturulmuş ipek gibidir.) tanıda önemlidir.
3- Serum asit fosfataz yüksektir.
4- Beyaz küre ve deri fibroblast kültürlerinde glukoserebrosidaz enzim aktivitesinin ölçülmesi (Normalin %20 sinin altında) ile tanı konulur.
5- Karaciğer iğne biopsisinde glukoserebrosid birikiminin gösterilmesi tanıda önemlidir.
Prenatal tanı: Amniotik hücre kültürü ve koryonik villüsde enzim çalışması ile mümkündür.
Tip I, Askenazilerde ve bütün etnik gruplarda bulunur. Tip II, etnik orijinli değildir.
Heterezigot taşıyıcı saptanabilir.
Tedavi semptomatiktir. Tedavi prensipleri:
a) Hipersplenizm varsa splenektomi yapılır.
b) Ortopedik takip gereklidir.
c) Enzimlerin İ.V verilmesi uzun süreli iyileşme sağlamaz.
d) Analjezik; ağrılar için gerektiğinde verilir.
e) Dalak, böbrek veya KI transplantasyonu yapılabilir.
f) Somatik hücre gen tedavisi araştırılıyor.
Glukoserebrosidaz geni 1. kromozom q 21- q 31 de bulunmuş ve klonlanmıştır. Gelecekte etkili tedaviye götürebileceğine inanılmaktadır.
Kaynak:
Prof. Dr. Güler ÖZER
Çukurova Üniversitesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı