Hayat | Konular | Kitaplık | İletişim
Dislipidemiler (Kolesterol yüksekliği)
Sinonimi
Yağ metabolizması bozuklukları, hiperlipoproteinemiler.
Tanımı
Kan yağlarının oranlarında ve düzeylerinde sağlığımızı bozacak yöndeki değişikliklere dislipidemi denir. Dislipidemi çok önemli bir laboratuar semptomudur.
Epidemiyolojisi
Ülkemizde yaklaşık 8 milyondan fazla insanın kan lipid düzeylerinin ideal olmadığı bildirilmiştir.
Gelişmiş batı ülkelerinde de 40 yaş üzerindeki insanların yarısından fazlasında, toplam kolesterol değerinin 200 mg/dl'den yüksek olduğu bildirilmiştir.
Beslenmeye bağlı hipertrigliseridemi ise çok daha yaygın olarak gözlenmektedir. Ancak primer hipertrigliseridemilerin toplam nüfusa oranı %3-5 arasında olarak bildirilmektedir.
Molekül ağırlıklarına ve elektroforez bandındaki yerlerine göre lipoprotein tipleri ve işlevleri
Lipoproteinler lipidler ile apoproteinlerden yapılmışlardır.
Aşağıdaki tabloda bu lipoprotenlerin özellikleri ve işlevleri özetlenmiştir.
Açlık serumunda normalde şilomikronlar %0, VLDL %10 , LDL %70, HDL %20 civarında bulunur.
Lipoproteinlerin ve dislipidemilerin
özellikleri ve sınıflanması
Lipoproteinlerin yapıtaşları lipidler ve apoproteinlerdir.
Kan lipidleri, pratik uygulamada trigliserid (TG), kolesterol ve fosfolipidler olarak üç grup altında toplanırlar.
Kolesterol; toplam kolesterol (T.Kolesterol), HDL-Kolesterol (HDL) ve LDL-Kolesterol (LDL) değerlerine göre değerlendirilir.
Hiperlipidemiler trigliserid ve kolesterol değerlerine göre 3 gruba ayrılır;
1- Hipertrigliseridemi
Normal: < 200 mg/dl,
Sınırda yüksek: 200-400 mg/dl,
Yüksek: 400-1000 mg/dl,
Çok yüksek: > 1000 mg/dl
2- Hiperkolesterolemi
Çocuklarda Total kolesterol normal değeri: < 170 mg/dl
Normal: T.Kolesterol : < 200 mg/dl ve LDL: < 130 mg/dl,
Sınırda yüksek: T.Kolesterol: 200-239 mg/dl ve LDL: 130-159 mg/dl,
Yüksek: T.kolesterol ³ 240 mg/dl ve LDL ³ 160 mg/dl
3- Kombine Hiperlipidemi (Kolesterol ve trigliserid değerlerinin birlikte yüksek olduğu durumlardır)
Hiperlipidemiler protein elektroforezine göre de sınıflanmaktadırlar.
Etiyoloji
Dislipidemilerin etiyolojisi; fizyolojik-reaktif dislipidemi, sekonder dislipidemi ve primer dislipidemi başlıkları altında 3 ana gruba ayrılır.
1- Primer (ailevi) dislipidemiler
I- Ailesel hiperkolesterolemi: (Yüksek kolesterollü hastaların yaklaşık %80'inden fazlasında ailesel hiperkolesterolemi vardır).
a) Poligenik hiperkolesterolemi: En sık görülen hiperko-lesterolemidir. Endojen ve eksojen etkenler (kötü beslenme gibi) biraradadır. Genellikle kolesterol düzeyleri 200-300 mg/dl arasındadır. Aterosklerotik kalp hastalığı riski 2-3 misli daha fazladır.
b) Monogenik hiperkolesterolemi: (Olguların %5'inden azı) En çok görülenler, 19. Kromozom defektlerine bağlı olup LDL'nin transportu, bağlanması, hücreye internalizas-yonu, yeniden kullanımı (recycling) ile ilgili genlerde mutasyon olmasıyla ilgilidir. Bu olguların heterozigot olanlarında LDL düzeyi 300-550 mg/dl arasındayken, homozigot olanlarında 500'den başlayıp binli değerlere kadar yükselebilmektedir. Özellikle homozigot olan olgular çocuklukta ve gençlikte gelişen erken ateroskleroz ve komplikasyonlarıyla (Örneğin; akut miyokart infarktüsü gibi bir olayla) ortaya çıkabilirler. Heterozigot olguların toplumda görülme sıklığı binde 1-2 iken, homozigot olguların görülme sıklığı milyonda 1 civarındadır.
Bu olguların dışında, insanlarda 1/700-800 arasında bir oranda Apolipoprotein B 100 (Apo B 100) eksikliğine bağlı hiperkolesterolemi olduğu bilinmektedir. Şu ana kadar Apo B 100 eksikliği olduğu bilinen olguların hepsinin heterozigot olduğu bildirilmiştir. Homozigot olgularla ilgili bilgilerimiz eksiktir. Bu olgularda da T.kolesterol düzeyleri 250-550 mg/dl arasında bulunmaktadır.
Toplumun %1'inde de Apolipoprotein E polimorfizmine bağlı olarak (Apo E 3/4 ve 4/4 fenotiplerinde) diyeteki kolesterol emiliminin ve kan düzeyine diyetin etkisinin fazlalığı bildirilmiştir. Kolesterolden fakir diyetin en yararlı olduğu hastaların bunlar olduğu bildirilmiştir. Apolipoprotein epsilon 4-alleli olan hastaların da yüksek koroner arter hastalığı riski (Framingham çalışması) olduğu bildirilmiştir.
II- Ailesel kombine hiperlipidemi (Bütün hiperkoleste-rolemililerin %10'u kadarı): Sıklığı 1/300 ile 1/400 arasında olup, otozomal dominant kalıtımlı, aşırı Apo B 100 yapımının görüldüğü, sıklıkla T.kolesterol düzeyinin 250-350 mg/dl arasında ve trigliserid düzeyinin 250-500 mg/dl arasında olduğu dislipidemidir.
III- Ailesel hipertrigliseridemi: Sıklığı 1/400-500'dür. Sıklıkla metabolik sendrom (refah hastalığı) tablosunda görülür. Otosomal dominant geçişlidir. VLDL ve Trigliserid yüksek, HDL düşüktür.
IV- Ailesel disbetalipoproteinemi (Tip III hiperlipidemi): Yaklaşık olarak 1/5000 sıklıkta ortaya çıkar. Trigliserid + T.kolesterol değerleri 300-1000 mg/dl arasındadır. Lipo-protein elektroforezinde prebeta bandı genişlemiştir. Ksantomalar ve erken ateroskleroz başlıca komplikas-yonlarıdır.
V- Şilomikronemi: Çok nadir bir metabolik bozukluktur. Genellikle hipertrigliseridemi veya kombine hiperlipidemi tablosu içinde görülür. Lipoprotein lipaz eksikliği veya Apolipo-protein C-II eksikliği gibi metabolik bozukluklarda da görülür.
VI- Lipoprotein (a) Hiperlipoproteinemisi: Lipoprotein (a); antiplasminojen etkili, damar içi trombolizi inhibe edici etkisi olan bir apoprotein içerir. Bu nedenle aterojenik etkisi olan bir lipoproteindir. Lipoprotein (a) düzeyinin 30 mg/dl'den yüksek olmasının ateroskleroz riskinde artışa neden olduğu bildirilmiştir. Ancak, GRIPS veya Physicians-Health gibi bazı prospektif çalışma sonuçlarına görede Lipoprotein (a) düzeyiyle infarktüs riski arasında çelişkili bulgular vardır. Bu nedenle kolesterol yüksekliği olanlarda, Lipoprotein (a) yüksekliğinin tromboembolik olay riskini artırabileceği ve tek başına kolesterol yüksekliğinden daha büyük bir risk olabileceği vurgulanmıştır.
VII- Ailesel hipoalfalipoproteinemi: HDL kolesterol düşüklüğü vardır. Türkiye'de endemik olduğu bildirilmektedir. Otozomal dominant geçişlidir.
VIII- Diğer ailesel dislipidemiler
2- Reaktif fizyolojik hiperlipidemiler:
Hafif ve diyete bağlı lipid değişiklikleridir.
a) Hipertrigliseridemi: Alkol ve ziyafet tipi şaşaalı ve abartılı yemeklerden sonra olabilir.
Trigliserid tayini için en az 12 saatlik bir açlık devresinin olması şarttır. Yoksa sonucun yorumu sağlıklı olmaz.
b) Hiperkolesterolemi: Hayvansal yağlardan zengin, kolesterolden zengin gıdalarla beslenenlerde (yumurta, yağlı peynirler gibi gıdaların aşırı tüketimini takiben) görülür.
3- Sekonder hiperlipidemi tipleri:
a) Hipertrigliseridemi: Primer neden en başta şişmanlık, alkol kullanımı ve diabetin kötü regülasyonudur.
b) Hiperkolesterolemi: Yanlış beslenme, kolestazis, nefrotik sendrom, hipotiroidi, ilaçlar (Örneğin; Thiazide grubu gibi)
Klinik
Dislipidemiler komplikasyonları olmadan klinik olarak bulgu vermez. Ancak araştırılırsa bulunabilen, komplikasyonları olmadan tedavi edilirlerse hayat süresini ve kalitesini artıran, çok önemli bir laboratuar semptomudurlar.
Başlıca bulguları; ksantomlar, ksantelesmalar, yağlı karaciğer (özellikle trigliseridemilerde), pankreatit (hipertrigliserdemilerde TG > 500 mg/dl ise risk artmaya başlar) ve hiperkolesterolemiye bağlı olan ateroskleroz, koroner kalp hastalığı ile beyin damar hastalığına bağlı klinik bulgulardır.
Tanı
Dislipidemi bir tanı olmayıp sadece bir laboratuar semptomudur. Tanı altta yatan asıl nedendir. Örneğin; 'ailesel Tip IIa hiperkolesterolemi' veya 'Diabetik sekonder hipertrigliseridemi' gibi terimler tanıdır.
Dislipidemi araştırılırken sonuçlar diğer aterosklerotik risk faktörleriyle birlikte değerlendirilmelidir. Bu nedenle anamnez ve muyenelerde risk faktörleri, D. mellitus, safra kesesi hastalıkları, tiroit hastalıkları, nefrotik sendrom, aile öyküsü ve pankreatit araştırılmalıdır.
(MEDPED: Make early dianosis, prevent early death!)
Dislipidemi tanısı için öncelikle T.kolesterol, trigliserid, HDL ve LDL değerleri incelenmelidir. Ailesel olduğu düşünülen olgularda lipoprotein elektroforezi, apolipoproteinler gibi incelemelerin yapılması tavsiye edilmektedir.
Tedavi
A- Tedavinin hedefleri:
- Toplam kolesterolü 200 mg/dl'nin altına düşürmek
- HDL kolesterolü 35 mg/dl'nin üzerine çıkarmak
- T.kolesterol/HDL oranını 3.5'un altına indirmek
- LDL kolesterolü:
a) Primer korumada: 130 mg/dl ve altına indirmek
b) Sekonder korunmada (felç veya infarktüs sonrası): 100 mg/dl'nin altına indirmek
- Trigliserid düzeyini 200 mg/dl'nin altına indirmek
- HDL düzeyi düşük olanlarda LDL'yi mümkün olduğu kadar düşürmektir.
Dr.Cem Heper